In Japan is er een naam voor mensen die zich terugtrekken uit de samenleving: Hikikomori. Het aantal mensen dat zich terugtrekt is daar opvallend. Het zijn miljoenen mensen, veelal jonge jongens, die zich sociaal volledig terugtrekken van familie, vrienden en andere contacten. De aangewezen oorzaak is de grote druk van de maatschappelijke normen, die zij niet of nauwelijks meer aankunnen.
Toen ik een aantal jaar geleden door Japan reisde kwam ik toevalligerwijs in contact met een Hikikomori. Dat werd een unieke en bijzonder ontmoeting.
Tijdens een doorreis door het land van de rijzende zon en in afwachting van een volgende treinaansluiting, gaan mijn vriend en ik in een kleine stad op zoek naar een lokale koffiebar. Unieke koffieplekjes vinden is een sport voor ons geworden. Op aanwijzing van een behulpzame Japanse komen we terecht in een woonwijk, waar we eigenlijk geen koffiebar zouden verwachten. Eenmaal binnen zien we aan een bar een man zitten die zijn rekening wil betalen. De ruimte is leeg en in de koffiebar is verder niemand te bekennen. Het voelt als een vervreemdende David Lynch- achtige filmsetting. Na enige tijd komt er, enigszins gehaast, toch een man binnen. Hij helpt de klant met de betaling en verwelkomt ons.
Zittend in de als koffiebar omgetoverde woonkamer bestellen we koffie en taart. De man vertelt dat de huisgemaakte taart gebakken is door zijn zoon. Terwijl we aan het genieten zijn van de koffie en taart zie ik op enig moment een gordijn achter de bar in beweging komen. Daarachter komt een jonge man tevoorschijn. Hij kijkt de ruimte in, onze blikken vermijdend. Een paar seconden later verdwijnt hij weer achter het gordijn. De man vertelt ons dat dit zijn zoon is.
Weer even later komt de zoon toch weer tevoorschijn. We complimenteren hem met de heerlijke taart en voorzichtig ontstaat er een gesprek. We vertellen met behulp van google translate over onze reiservaringen in Japan. Gaandeweg komen we in gesprek over het leven van deze jonge man. Hij vertelt een Hikikomori te zijn en zijn huis nooit uit te gaan. Hij vertelt over de Japanse cultuur en de strikte gedragsnormen en dat hij dit niet meer aan kon. Zijn ouders zijn vertrokken uit Tokyo en hebben in dit woonhuis een koffiebar gemaakt waar hij nu werkt als barrista. Hier in zijn eigen kleine wereld komt hij nog in contact met mensen.
De wat vervreemdende situatie bij binnenkomst valt op zijn plek. Waarschijnlijk was deze jonge man geschrokken van het onverwachte bezoek van toeristen, waardoor hij zich van schrik had teruggetrokken achter het gordijn, de betalende klant achterlatend. Zijn vader kwam hem redden.
Ik was geraakt door deze ontmoeting en de liefdevolle rol van de ouders, die ook vragen op roept. Creëren de ouders faciliteiten om zijn leven als Hikikomori voort te zetten en belemmeren ze daarmee nieuwe stappen naar buiten? Of brengen ze juist de buitenwereld naar binnen, zodat hun zoon een rol nemen in werk en interactie met anderen en hiermee een plek kan blijven nemen in de maatschappij?
Ik had het idee dat deze onverwachte ontmoeting en het vertellen over zichzelf de Japanse jonge man goed deed. Het aangaan van een contact, het gezien worden in zijn leven en zijn werk. Het leek oprecht te voldoen aan een behoefte. Zijn aanvankelijke angstige blik toen hij achter het gordijn vandaan kwam, was van zijn gezicht verdwenen. Toen we vertrokken zwaaide hij ons met een glimlach uit op de drempel van zijn woning/koffiebar. Een beeld om nooit te vergeten.
Je zou kunnen zeggen dat het hier gaat over een jongen die kampt met sociale angstfobie of dat het een specifiek Japans fenomeen is. Toch denk ik dat er in dit verhaal iets herkenbaars zit voor velen. Persoonlijk herken ik hoe spannend ik het soms kan vinden om nieuwe contacten aan te gaan en me in groepen te begeven en ook hoe verrijkend en vervullend dit juist kan zijn.
We krijgen allemaal te maken met groepen en normen waartoe we ons hebben te verhouden. Jezelf zichtbaar maken kan verschillende gevoelens oproepen bij jezelf en anderen. Terugtrekken, als reactie op deze gevoelens, is een patroon dat we allemaal kennen, in verschillende verschijningsvormen. Van je letterlijk verstoppen, je niet uitspreken tot bijvoorbeeld juist overschreeuwen of het podium zoeken. De oorzaak van de dynamiek zoeken we vaak bij onszelf, terwijl het vaak een samenspel is van persoonlijke en systeem-dynamische invloeden.