“Ik lieg nooit”, zei mijn stiefmoeder. Ze is niet op haar mondje gevallen en geneert zich over het algemeen niet om te zeggen wat ze van iets denkt, dus ik kon me wel voorstellen dat ze dit zei. “Je hebt net nog gelogen”, zei ik: “toen je zei dat ik lekker gekookt had. Het bakken van de biefstuk was mislukt en niet echt lekker”.
Ze keek me even sprakeloos aan.
“Ja maar dat is geen liegen” zei ze en ze begon te glimlachen. Ik glimlachte ook en dacht na over het verschil tussen liegen en de waarheid verzwijgen, over omgangsvormen, gedragscodes, familiecultuur en vooral over verantwoordelijkheid nemen.
Werk en privé
In mijn professionele context, als coach of consultant, zie ik het onder andere als mijn taak om gedrag zichtbaar te maken op basis van feiten die plaatsvinden in het hier en nu (taal, non verbaal, interactie, dynamiek). Ik heb de rol om op basis van wat er feitelijk gebeurt hypotheses op te werpen over de betekenis daarvan om daarmee inzicht te verschaffen over die dynamieken die we wel ervaren, maar die niet benoemd worden. Het is de bedoeling dat individuen of teams daardoor inzicht krijgen over wat hen drijft en door dat inzicht er meer keuzeruimte ontstaat om bijvoorbeeld anders te reageren. In die context voel ik de steun van mijn rol en de taak die bij die rol past.
In de privé context zonder duidelijke functie of rol vind ik het niet altijd gemakkelijk. Ik ben opgegroeid in een omgeving vol codes en omgangsvormen waarbinnen, zoals in mijn geval, positief blijven over “de kwaliteit van de maaltijd” niet als een leugen werd beschouwd, maar als beleefdheid. Met mijn soms niet gemeende waardering voor het resultaat leerde ik dat ik bijdroeg aan gevoelens van erkenning, goede sfeer en gezelligheid. Het is een complexe, meerkleurige dynamiek, specifiek voor iedere context, waarin bepaald zaken belangrijk worden gevonden. Dit wordt vervolgens vertaald in normen, waarnaar we ons gaan gedragen. Dat noemen we cultuur en vanuit de gezinscultuur en familiecultuur kan je de verbinding maken met teamcultuur of werkcultuur.
Als we het privédomein, in het bijzonder het gezin van herkomst, zien als het eerste werksysteem waarin functies en rollen worden verdeeld, dan krijgen we meer zicht op de impact van dat eerste systeem op de rollen die we nemen in andere (werk)systemen. En dan niet persé rollen in arbeidsrechtelijke zin, maar ook rollen in het team of in de organisatie die in een automatische reflex worden genomen. Rollen als de verbinder, de dwarsligger, de verzorger, de grapjurk, de vermijder of de dominante. Het zijn die rollen die je in iedere baan, in ieder werk of ieder team weer kan tegenkomen. Die je soms goed passen, maar een rol die soms ook kan knellen omdat deze je belemmert in je groei en ontwikkeling.
Waarachtig
Als iets niet waar is kan je het een leugen noemen, maar de ‘niet waarheid’ kan wel waarachtig zijn. Niet ieder gesprek hoeft gevoerd te worden, niet iedere waarheid geventileerd om waarachtig te zijn, maar te vaak het gesprek niet voeren kan ook een vermijding zijn van het delen van het eigen idee, gevoel of behoefte bij een situatie. De Franse vertaling van waarachtig is authenticité. Op die momenten dat een leugen de waarachtigheid ondermijnt, ondermijn je ook de eigen “authenticité” (authenticiteit). Zelf denk ik dat het woord waarachtigheid wat meer ruimte geeft. Met haar betekenis van wezenlijk en oprecht kan je waarachtig zeggen dat je het eten lekker vindt, bijvoorbeeld omdat het met liefde is gemaakt, terwijl hetzelfde gerecht in een restaurant niet geaccepteerd zal worden.
Dat ik mijn stiefmoeder op deze manier uitdaag past bij de rollen die ik geneigd ben te nemen. Als kind al kon ik provoceren of dwarsliggen en tegelijkertijd heel coöperatief zijn. Ik glimlach niet alleen om het vraagstuk over liegen, maar ook over de rol die ik ‘weer’ neem.