Tijdens een groepsbijeenkomst waaraan ik deelnam, werd er in één adem over het vrouw-zijn en het moederschap gesproken. Alsof het een en hetzelfde is, onlosmakelijk met elkaar verbonden. Ik kreeg het gevoel dat het moederschap werd neergezet als het hoogst haalbare in het leven van een vrouw.
Kinderloos – kindervrij
Vrouwen en mannen zonder kinderen krijgen ook wel de titel kinderloos. Wanneer deze op mij wordt toegepast corrigeer ik dat steevast met kindervrij. Het woord kinderloos drukt een gemis uit waarin ik me niet herken. Ik draag niet de levenslange pijn van een onvervuld verlangen naar het krijgen van een kind. Dat lijkt me erg moeilijk en verdrietig. Voor mij is het besluit om niet te kiezen voor kinderen een vrije keuze. Hoe vrij een keuze daadwerkelijk is, dat is natuurlijk de vraag. Onze psychische identiteit is volgens Paul Verhaeghe (Identiteit, 2012) een construct. Vanuit dat ook oogpunt zijn ook onze keuzes een product van dat wat het leven ons aanreikt.
Toen het moederschap tijdens deze bijeenkomst in mijn ogen geïdealiseerd leek te worden voelde ik boosheid opkomen. Ik kreeg de sterke behoefte om me uit te spreken. Ik zei dat er ook vrouwen zijn zonder kinderen en dat ìk een vrouw ben zonder kinderen. Ik wilde mijzelf, maar vooral ook de positie van de vrouw zonder kinderen zichtbaar maken. Ik voelde dat ik niet alleen voor mezelf sprak. Zo raakte mijn woorden een gevoelige snaar bij een andere vrouw. Ze begon te huilen en vertelde hoe ze tijdens de conferentie al vier keer was aangesproken met de vraag of ze kinderen had of dat ze kinderen wilde. Zij was begin veertig had geen kinderen en ervoer dat ze zich hierover steeds moest verantwoorden. Wende Snijders verwoordde deze worsteling onlangs in de podcast ‘Nooit meer slapen’: wanneer je als vrouw geen kinderen wilt, ga je nadenken wat er mis met je is.
Ook vertelde een vrouw over de andere kant van het moederschap. Zij had wel kinderen, maar kon worstelen met de geïdealiseerde rol van moeder. De zwangerschappen en bevallingen waren zwaar geweest en de taak van het moederschap voelde regelmatig niet gelukzalig. Dat is bijvoorbeeld te zien in de film The Lost Daughter, met een prachtige vertolking van Olivia Colman (te zien op Netflix), waarin de zware en ook ondraaglijke kant van het moederschap zo voelbaar is. Ik denk dat het voor alle vrouwen, met of zonder kinderen, belangrijk is dat beide kanten van het moederschap bespreekbaar zijn, de mooie en de mindere mooie kant.
Hoe kwam ik tot deze vrije keuze?
Ik groeide als meisje op met het beeld dat ik zou gaan trouwen en kinderen zou krijgen. Het was het plaatje dat ik in mijn jeugd kreeg voorgespiegeld, thuis, op school, in boeken, op tv. Ik kon me toen geen andere toekomst voorstellen. Mijn future-in-the-mind was een gezinsleven zonder dat ik zelf echt goed kon voelen of ik dat wel of niet zou willen.
Ik kan me nog goed hèt moment herinneren wanneer ik besefte dat er toch iets anders mogelijk was. Dit was op mijn eerste werkplek, ik was toen 24. Hier werkte een collega: een prachtige vrouw, hip en vrouwelijk gekleed, spontaan en slim. Ik denk dat ze midden dertig was. Ik kreeg de indruk dat ze zelfbewust was en goed wist wat ze wilde en juist daarvan was ik onder de indruk. Ze bleek een relatie te hebben met een van de andere collega’s, een knappe man die wat ouder was dan zij, maar die net als zij een jonge en vlotte indruk maakte. Samen maakten ze mooie reizen, ze bezochten het theater en gingen regelmatig uit. In mijn ogen een ideaal stel en een geweldig leven, zo vrij zag ik mijn toekomst ook voor me.
Toen ik er in een gesprek met haar achter kwam dat zij geen kinderen hadden en er samen voor kozen dat deze er ook niet zouden komen, schrok ik. Ik was echt even uit mijn doen. Ik realiseerde me op dat moment dat je als vrouw óók deze keuze kunt maken. Dat ìk dus ook deze keuze kon maken. Het was alsof het venster waardoor ik naar de wereld keek verder werd opengezet en er een flinke bries frisse lucht binnenkwam. Ik kon dieper ademen en voelde me blij.
Door mijn stem te laten horen tijdens deze bijeenkomst voelden andere vrouwen de ruimte dit ook te doen. Ik denk dat hiermee een completer en realistischer beeld gedeeld werd van het vrouwzijn in relatie tot het moederschap.
Het ideaal
Het ideaalbeeld bestaat niet. Wat we idealiseren vertelt ons iets over onze angsten en verlangens. Ik denk dat naast het verlangen naar een vrijer leven, het idee van een gezinsleven bij mij destijds onbewust angsten opriep. Ik was bang dat ik in het moederschap zou verdwijnen en mijn eigenheid en autonomie zou verliezen. Ik kan nu, als eind veertiger, voelen dat mijn keuze om geen moeder te willen zijn ook een gemis in zich heeft. Dat een vrije keuze ook een andere kant heeft. En ik ben dankbaar dat ik mijn eigen beslissing heb kunnen nemen. Er waren tijden, niet eens zo lang geleden, waarin vrouwen die mogelijkheid hier niet hadden. De recente demonstratie voor het recht op abortus laat zien dat keuzevrijheid geen vanzelfsprekend is.
Ik realiseer me dat rolmodellen belangrijk zijn, omdat je in een rolmodel iemand ziet die je is voorgegaan. Je kunt jezelf spiegelen, herkennen, je angsten of verlangens onder ogen zien en vervolgens je eigen weg gaan, met alle mooie en mindere mooie kanten die je hierin tegenkomt.
Jouw eigen beelden en aannames onderzoeken?
Tijdens ons nieuwe programma Identiteit Diversiteit Relevantie op 6, 7, 8 juli onderzoek je je eigen beelden en verwachtingen van jezelf en de ander en hoe je vanuit daar interacties aan gaat of keuzes maakt.
Wil je je oriënteren op deelname meld je dan hier aan voor een gratis coachsessie.
Dit programma bieden we ook aan voor organisaties en teams die willen investeren in diversiteit en inclusie.