“Normaal heb ik alles onder controle en voel ik me vrij en onafhankelijk. Ik vond mezelf met al die controle ook wat saai en levenloos. Toen bedacht ik dat het misschien leuk was om te gaan fietsen met een tentje. Om het onverwachte een kans te geven”.
Het is een vrouw van eind dertig en ik ontmoet haar op een camping in Normandië. Ze is alleen en op weg met een volgepakte vouwfiets, wat mij best een uitdaging lijkt langs deze heuvelachtige kust. Wij staan allebei op ‘het veldje voor de fietsers’ en we vinden elkaar met onze kleine tentjes en minimale bepakking. Ze zoekt een praatje en begint te vertellen. “Op de fiets heb ik het niet allemaal onder controle en dat geeft me vrijheid. Ik leg minder afstand af op een dag dan ik bedacht had en ik moet me constant aanpassen. En hoewel ik dat best lastig vind, doet het me goed me hieraan over te geven: ik ben rustiger en voel me meer ontspannen en vertrouw erop dat er voor alles een oplossing komt: een slaapplaats, een winkel of een toevallige ontmoeting. Mijn onzekerheden mogen er zijn, maar ze beheersen me niet.
Deze camping had nog een veldje voor fietsers, wat zeker niet meer vanzelfsprekend is en direct heb ik deze ontmoeting. Campings lijken geen rekening meer te houden met het type kampeerder zoals ik en deze vrouw. Dit jaar werd ik als ‘fietser met tent’ vaak geplaatst tussen grote campers, caravans of huisjes, zonder de simpele voorzieningen die me zouden helpen.
Fietsers onder elkaar: een micro-systeem
Op de fiets op vakantie heb ik anderen nodig: ik leen een hamer, ik zoek een picknicktafel, ik vraag naar ervaringen over de route bij andere fietsers, ik zoek een afdakje om te kunnen schuilen en we delen spullen. Op “het veldje voor de fietsers” ontstaat een micro-systeem waarin mensen delen, lenen en elkaar opzoeken. Dit geeft rust, vertrouwen en ontspanning wat onder andere door deze vrouw werd genoemd. Je kan dit zien als een holding environment, waarin je er mag zijn, met alles wat er is: plezier, onzekerheid, mooie of lastige ervaringen, stoere praatjes en behoefte aan een beetje contact. Je zoekt elkaar op en wilt toch ook op jezelf zijn. Het is alleen zijn in aanwezigheid van gelijkgestemden en een balanceren tussen onafhankelijkheid en afhankelijkheid en soms ervaar je daarin wat het is om wederzijds afhankelijk te zijn.
Onafhankelijkheid – afhankelijkheid en wederzijdse afhankelijkheid
Onafhankelijk zijn is, zeker op vakantie, het gevoel waarvoor je wil gaan. Dat je niets en niemand nodig hebt, helemaal op eigen kracht kan reizen en dat je alles onder controle hebt. Als fietser heb ik, juist door het minimalistische, een sterk gevoel van onafhankelijkheid, terwijl ik weet dat het een illusie is. Dat merk ik bijvoorbeeld door het gemis van die trekkersveldjes, waardoor ik me af en toe ‘Unheimisch’ voelde.
Afhankelijk zijn is een positie die iedereen kent en heeft meegemaakt. De pasgeboren baby is volledig afhankelijk van zijn ouders om gezond te kunnen opgroeien tot een zelfstandig en verantwoord mens. En omdat iedereen baby is geweest hebben we allemaal deze positie gekend en onze eigen manier ontwikkeld om toch te krijgen wat we nodig hadden om te groeien. In deze start van het leven ligt een kern van mogelijke spanningen in menselijke relaties: we willen autonoom zijn èn verbonden. We weten diep van binnen dat we elkaar nodig hebben en dat geluk ligt in de verbinding met andere mensen en tegelijkertijd streven we naar onafhankelijkheid en vrijheid.
Wederzijdse afhankelijkheid is een toestand waarin twee of meer partijen erkennen dat ze elkaar nodig hebben. Dat ze van elkaar afhankelijk zijn en elkaar beïnvloeden, wat ook bekend staat als interdependentie. Dit kan leiden tot effectiever functioneren, zoals het bereiken van doelen door samenwerking.
Teamwork: oefentuin voor wederzijdse afhankelijkheid
Werken in teamverband is een toestand waarbinnen wederzijdse afhankelijkheid speelt. Teams die zo functioneren hebben veel voordelen: er is betere samenwerking en communicatie, er is een hogere motivatie en betrokkenheid, teamleden leren van elkaar, er is meer innovatie en problemen worden makkelijker opgelost. Voor het functioneren van dit soort teams is het belangrijk dat er duidelijkheid is over rollen, taken en processen. Het vraagt van teamleden dat ze spanningen kunnen verdragen, rollen erkennen, conflicten niet persoonlijk nemen, machtsverschillen kunnen erkennen etc. Dat betekent onder andere leiderschap geven en nemen, grenzen respecteren en bewaken, elkaar wat gunnen, waarden en normen bewaken en aanspreekbaar zijn op resultaten, gedrag en verantwoordelijkheden.
Maatschappelijke tendens
Als ik vanuit die gedachte over teamwork naar de ontwikkelingen in de wereld kijk dan zie ik veel regressie: rivaliteit, misbruik van machtsrelaties, overschrijding van grenzen (letterlijk en figuurlijk), polariteiten (splitsing) en aanvallen op waarden en normen zijn dagelijkse praktijk in politieke – en menselijke relaties. Onafhankelijkheid, het ik-tijdperk, wordt belangrijker gemaakt en tegelijkertijd worden we steeds afhankelijker van (of verslaafder aan) techniek, social media en het snel bevredigen van behoeftes. Het vertrouwen dat nodig is om in wederzijdse afhankelijkheid te werken wordt daarmee steeds lastiger. Ik zoek het zelf wel uit, samen met AI of gevoed door de informatie die ik in mijn bubbel krijg.
In ons werk zijn we geïnteresseerd in de vraag wat de betekenis is van deze maatschappelijke ontwikkeling en wat dit doet met mensen in hun werk of privé. We weten nooit precies wat de betekenis is van een tijdsgeest voor ons in onze (werk)omgeving, maar ik denk en zie dat het leidt tot onzekerheden die doorwerken in bedrijven en organisaties en het werken in teamverband.
Het is niet voor iedereen gemakkelijk om een ander aan te spreken en in wederzijds afhankelijkheid heb je dat nodig. Als iets anders gaat dan verwacht, als feiten worden genegeerd of de ontwikkeling stagneert. Dat gecombineerd met een gevoel van machteloosheid, wij kunnen schijnbaar niets doen aan de ontwikkelingen in de wereld, geeft een beweging naar binnen of juist het zoeken naar zekerheid in groepen en het demoniseren van andere groepen. We vermijden ‘wederzijdse afhankelijkheid’ uit angst voor afhankelijkheid, met een verlies aan verbondenheid, innovatie en risicobereidheid.
De vrouw op de camping alleen op haar fiets ging een moedig avontuur aan met haar coping om alles onder controle te willen hebben. Een beweging tegen de tijdgeest in, tegen haar eigen angsten in, mogelijk vanuit het (onbewuste) verlangen om te leven in verbinding met zichzelf en haar omgeving en de bereidheid om onzekerheden, angsten en tegenslagen te verdragen. De ontmoeting stemde me weer een beetje optimistisch over de wereld waarin wij leven.